Quy Trình Làm Gốm Sứ Bát Tràng Chi Tiết ⚡️ Nét Đẹp Gốm Bát Tràng

Trong quy trình sản xuất gốm sứ Bát Tràng, người thợ gốm phải trải qua nhiều công đoạn từ chọn đất, xử lý, trộn đất, tạo hình, tạo hoa văn, tráng men và cuối cùng là nung. Mỗi công đoạn đều là cả một nghệ thuật. Nghề được các nghệ nhân truyền từ đời này sang đời khác, gốm không chỉ được làm trong một gia đình, một dòng tộc, một làng xã mà ở khắp mọi nơi. Hãy cùng bài viết tìm hiểu về quy trình làm gốm sứ Bát Tràng một cách chi tiết và cụ thể nhất qua bài viết dưới đây.

Đặc điểm nổi bật của gốm sứ Bát Tràng

Hầu hết các sản phẩm gốm sứ Bát Tràng đều được làm thủ công, thể hiện rõ nét tài năng sáng tạo của các nghệ nhân được truyền từ đời này sang đời khác. Gốm Bát Tràng có nét riêng do nguyên liệu và cách tạo hình của lõi gốm đều được làm thủ công trên bàn xoay, cùng với việc sử dụng men được khái thác trong nước.

• Lõi gốm được tạo hình bằng bàn xoay thủ công, hoàn toàn theo kinh nghiệm và cảm nhận của từng người thợ gốm, sản phẩm cuối cùng luôn có đặc điểm là lõi đầy, đặc và khá nặng tay.
• Men là loại men tự nhiên, an toàn thường có màu trắng ngà và hơi đục.

Một số loại men độc đáo của Bát Tràng như men ngọc (nâu và trắng), men rạn rất độc đáo, thu hút giới phê bình mỹ thuật.

Men nâu: Đây là loại men đầu tiên được sử dụng trên các sản phẩm gốm sứ Bát Tràng và có màu đậm hay nhạt tùy thuộc vào xương gốm. Loại men này thường được dùng để trang trí chân đèn, nồi, niêu, bát, đĩa, v.v. Vì loại men này có đặc điểm là không bóng, thường có vết sần trên bề mặt. Ngoài ra, men nâu thường được sử dụng kết hợp với các màu men khác để tạo ra nhiều sắc thái khác nhau.

Men trắng (trắng ngà): Đây là loại men có màu trắng, khi nung ở nhiệt độ cao nhiều trường hợp ngả sang màu vàng ngà và sáng bóng, nhiều trường hợp lại có màu trắng ngà, trắng sữa, đục. Men trắng ngà cũng tạo nên nét riêng của gốm Bát Tràng. Men trắng ngà đã được sử dụng để phủ trang trí cùng men lam hoặc men nâu. Men trắng ngà được sử dụng nhiều trong đồ gốm Bát Tràng.

Men lam: Loại men này được sử dụng sớm ở làng Bát Tràng. Lớp men này được làm từ men gốm và sắc tố oxit coban. Màu đặc trưng của men lam là màu xanh lam, sắc thái khác nhau từ xanh chì đến xanh đậm. Người thợ gốm Bát Tràng sử dụng men để vẽ hoa văn trên gốm. Tuy nhiên, men lam không để trần như các loại men khác mà luôn được phủ một lớp men trắng bóng sau khi nung.

Men rạn: Đây là một loại men khá độc đáo. Được tạo ra do sự chênh lệch về độ đàn hồi giữa xương gốm và men. Làm cho sản phẩm gốm sứ Bát Tràng trở nên độc đáo. Thành phẩm thường có màu cũ. Vì vậy, người dùng thường gọi nó là gốm tráng men cổ.

Men ngọc: Ngoài việc được sử dụng để tráng đồ sứ,men này còn được dùng để vẽ mây và vẽ nhiều góc của diềm, chân và cột của long đình. Men ngọc sẫm màu cũng được sử dụng để vẽ một số trang trí phù điêu, hình nghê của lư tròn hay trên diềm trang trí nổi chân trước tượng nghê.

Quy trình làm gốm sứ Bát Tràng

Để làm ra gốm, người thợ thủ công phải trải qua các công đoạn chọn đất, xử lý, trộn đất, tạo hình, tạo hoa văn, tráng men và nung lần cuối. “Nhất xương, nhì da, thứ ba dạc lò” là kinh nghiệm truyền đời của người làng gốm Bát Tràng.

Các nghệ nhân gốm cho rằng đồ dùng bằng gốm không khác gì chúng sinh, là một vũ trụ thu nhỏ trong đó ngũ hành (Kim- Mộc-Thổ-Họa-Thủy) được kết hợp hài hòa. Gốm được coi là sự hanh thông của Ngũ hành, mà sự thịnh suy của ngũ hành nằm ở quy trình tạo hình, tạo sáng và kỹ thuật chuẩn mực khắt khe.

Quy trình tạo lõi gốm và phôi gốm

Lựa chọn đất làm gốm

Công việc đầu tiên khi làm gốm là chọn đất sét. Đất sét ở đây phải là loại đất sét trắng, có độ dẻo cao, hạt mịn, không tan trong nước thì sản phẩm gốm mới đạt chất lượng cao.

Đối với gốm sứ Bát Tràng, nguyên liệu chính được sử dụng là đất sét Trúc Thôn. Đây là loại đất có độ dẻo cao, không tan trong nước, hạt mềm đàn hồi, đất màu trắng nhạt, nhiệt độ chịu lửa khoảng 1650 ℃.

Tuy nhiên, đất sét Trúc Thôn cũng có một số hạn chế như: hàm lượng oxit sắt cao, đất nhanh khô và bản thân đất không được trắng.

Xử lý và chuẩn bị đất để làm phôi gốm

Trong đất thô thường có lẫn tạp chất, ngoài ra tùy theo yêu cầu của từng loại gốm sứ khác nhau mà có thể có những cách phối trộn khác nhau để tạo ra sản phẩm phù hợp. Ở Bát Tràng, phương pháp xử lý đất truyền thống là ngâm trong hệ thống bể gồm 4 bể có độ cao khác nhau.

• Bể thứ nhất ở vị trí cao nhất là bể đánh dùng để ngâm đất sét thô và nước khoảng 3-4 tháng để đất tơi ra. Khi đất đã chín, dùng tay vỗ nhẹ vào đất để các hạt đất thực sự hòa tan trong nước tạo thành hỗn hợp lỏng.
• Hỗn hợp chất lỏng này sau đó được dẫn vào bể thứ hai được gọi là “bể lắng” hoặc “bể lọc”. Tại đây đất sét bắt đầu lắng xuống, một số tạp chất đặc biệt là chất hữu cơ xuất hiện và bắt đầu loại bỏ chúng.
• Sau đó, nước hồ đã pha loãng được dẫn từ bể lắng sang bể thứ 3 gọi là “bể phơi”, tại đây người Bát Tràng thường phơi đất trong khoảng 3 ngày.
• Sau 3 ngày, chuyển đất sang bể thứ 4, đó là “bể ủ”.Trong bể ủ, các tạp chất khác được khử bằng quá trình lên men, quá trình mà các vi sinh vật làm giảm các chất có hại trong đất.

Quy trình tạo dáng sản phẩm

Tạo dáng bằng tay trên bàn xoay

Tạo dáng là quá trình tạo ra hình dáng của sản phẩm gốm sứ. Phương pháp tạo hình truyền thống của người làng Bát Tràng là tạo hình thủ công trên bàn xoay .

Người thợ gốm Bát Tràng tốn rất nhiều động tác nuốt tay và đập bàn xoay khi tạo dáng. Ở Bát Tràng, công việc vuốt, tạo hình sản phẩm bằng tay trên bàn xoay vẫn do người phụ nữ đảm nhận. Họ ngồi trên những chiếc ghế cao hơn mặt bàn rồi dùng chân xoay bàn xoay, tay miết đất để tạo hình sản phẩm.

Đất được vò nhuyễn, cuốn thành thoi rồi ném (bắt nẩy) cho thu ngắn lại trước khi đưa lên bàn xoay. Sau đó người ta cho vào giữa đĩa xoay, vỗ nhẹ cho đất bám chặt rồi ấn kéo cho đến khi đất mềm ra rồi mới mới định cữ đất và ra hương chủ yếu bằng hai ngón tay bên phải. Sau quá trình kéo đất bằng tay và sử dụng gốm đến độ mong muốn, người thợ sẽ dùng gốm để tạo hình sản phẩm.

Một thợ gốm là một nghệ nhân có kỹ năng và nghệ thuật cao. Có khi họ nặn thành phẩm gốm hoàn chỉnh, nhưng có khi họ nặn từng bộ phận riêng lẻ của sản phẩm rồi lắp ráp. Hiện nay, tùy theo yêu cầu sản xuất gốm công nghiệp hay mỹ nghệ, các nghệ nhân gốm có thể đổ sản phẩm mẫu vào khuôn thạch cao để sản xuất hàng loạt.

Đổ khuôn

Việc nặn sản phẩm gốm theo khuôn (có thể là khuôn thạch cao cộng với khuôn gỗ) được tiến hành như sau: người ta đặt một chiếc khuôn để đỡ bàn xoay, đóng đinh thật chặt, làm nhẵn mặt trong khuôn rồi dùng lực ném đất in sản phẩm giữ lòng khuôn cho bám chắc chân, vết đất lên lợi vành, quay bàn xoay và kéo cần tới mức cần thiết để tạo sản phẩm

Phơi sấy và sửa hàng mộc

Tiếp tục sấy khô sản phẩm gỗ để nó khô mà không bị nứt và không thay đổi hình dạng của sản phẩm. Phương pháp tốt nhất mà người dân Bát Tràng thường sử dụng là phơi khô hiện vật trên giá và đặt chúng ở nơi thoáng mát. Hầu hết các gia đình ngày nay đều sử dụng phương pháp sấy đồ vật trong lò sấy, tăng nhiệt độ từ từ để nước bốc hơi dần.

Theo yêu cầu trang trí, một số khu vực của sản phẩm có thể được thêm đất, sau đó cắt tỉa và tạo hình, thêm phù điêu, đôi khi phải chạm khắc hoa văn trang trí trên bề mặt sản phẩm…

Quá trình tạo hoa văn và phủ men

Kỹ thuật vẽ

Người thợ gốm Bát Tràng dùng cọ vẽ trực tiếp trên nền mộc những hoa văn, họa tiết. Người thợ gốm phải có tay nghề cao, hoa văn, họa tiết phải hài hòa với hình dáng gốm, những hoa văn trang trí này đã nâng gốm lên đỉnh cao nghệ thuật, mỗi tác phẩm là một tác phẩm nghệ thuật. Người thợ gốm Bát Tràng còn sử dụng nhiều hình thức trang trí mang hiệu quả nghệ thuật khác như luồn chỉ, tráng men, tráng men.

Chế tạo men

Người thợ gốm Bát Tràng thường làm men theo phương pháp ướt, các nguyên liệu đã xay và lọc được trộn kỹ, khuấy tan trong nước cho đến khi lắng xuống, sau đó chắt bỏ phần nước trong phía trên và phần cặn phía dưới, chỉ lấy phần lơ lửng ở giữa là lớp men bóng loáng bao bọc bên ngoài hiện vật.

Quy trình tráng men gốm

Sau khi sản phẩm mộc hoàn thành, người thợ gốm có thể nung nóng trước ở nhiệt độ thấp trước khi tráng men, hoặc đặt đồ mộc trực tiếp lên và nung. Người thợ gốm Bát Tràng thường chọn phương pháp tráng men trực tiếp trên sản phẩm mộc đã hoàn thiện.

Các sản phẩm chế biến gỗ trước khi tráng men phải được làm sạch bụi bằng chổi. Đối với những sản phẩm có xương gốm màu, người thợ còn phải phủ một lớp đất sét trắng gọi là lót lên sản phẩm trước khi tráng men.

Cần kiểm tra kỹ loại men và chủng loại trước khi sử dụng, đồng thời phải tính toán chính xác đặc tính của loại men sử dụng sao cho phù hợp với loại, kích thước và hiện trạng của xương sứ. Và nồng độ men có phù hợp với thời tiết, khí hậu khi sơn hay không.

Đây là cả một nghệ thuật. Đối với sản phẩm lớn có thể dội men hoặc phun men, đối với sản phẩm nhỏ thường dùng phương pháp nhúng.

Thời gian ủ men chỉ khoảng 3 đến 5 giây. Người dân Bát Tràng cũng cho biết, các hình thức tráng men phổ biến là các men (láng men mặt trong sản phẩm), kìm men (láng men ngoài sản phẩm) và quay men (láng cả mặt trong và mặt ngoài của sản phẩm).

Quá trình sửa hàng men trước khi nung

Sau khi sản phẩm được tráng men khô, nó phải được người thợ gốm điều chỉnh lần cuối trước khi đưa vào lò nung. Công việc này gọi là sửa hàng men. Đầu tiên, họ kiểm tra cẩn thận từng sản phẩm xem có bất kỳ lỗi nào không. Nếu phát hiện sản phẩm bị lỗi men thì phải tráng men lại những vị trí đó.

Sau đó họ tiến hành cắt dò, tức là cạo lớp men ở chân sản phẩm và tráng men hai bên chân. Họ đặt sản phẩm lên bàn xoay, sau đó dùng thước đo nhỏ tạo thành một lưỡi rộng khoảng 1 cm và cạo vào lòng sản phẩm để cạo lớp men thừa ra khỏi sản phẩm.

Cuối cùng, người ta xếp thành từng chồng (thường một chồng khoảng 15-20 bát mỗi chồng) để khi nấu các bát không bị dính vào nhau, gọi là tạo lửa. Để giữ men trong sản phẩm, người ta thay chuyển động ve lòng bằng cách đặt các vật kê gọi là đồn đống hoặc toàng mẫu.

Quy trình nung gốm sứ Bát Tràng

Trước đây, thợ gốm Bát Trang sử dụng nhiều loại lò khác nhau như lò ếch (hay lò cóc), lò đàn, lò bầu để làm gốm, sau này nhiều loại lò khác xuất hiện, ngày càng hiện đại và đơn giản hơn. Các hoạt động đơn giản hơn.

Lò nung

Đến nay, có rất nhiều kiểu lo nung khác nhau được các nghệ nhân gốm Bát Tràng sử dụng như lò ếch, lò đàn, lò bầu, lò hộp, lò gas.

Nhiên liệu nung

Đối với lò ếch, người ta sử dụng các loại rơm, tre, nứa để đốt lò. Sau đó Bát Tràng sử dụng kết hợp giữa rơm và các loại củi, sau này gỗ phi lao dần trở thành nguồn chất đốt chính tại lò gốm Bát Tràng. Sau khi củi được cắt, nó được chất đống ngoài trời và phơi khô dưới ánh nắng mặt trời trước khi sử dụng.

Khi sử dụng lò đứng thì nguồn nhiên liệu chính là than cám, củi chỉ dùng để xây lò. Nhào đều than trấu và bùn đất theo một tỷ lệ nhất định, vo thành bánh nhỏ đem phơi khô. Đôi khi người ta làm than ướt rồi đập lên tường khô để tường hút nước nhanh và than nhanh cứng lại.

Chồng lò

Sản phẩm mộc được đưa vào lò nung. Tuy tận dụng được không gian trong lò nhưng theo nguyên tắc tiết kiệm nhiên liệu và hiệu suất nhiệt cao, việc sắp xếp sản phẩm trong lò phụ thuộc vào hình dạng, kích thước của sản phẩm và thành lò. Do kết cấu của từng loại lò là khác nhau nên việc xếp lò theo từng loại lò cũng có những đặc điểm riêng.

Các sản phẩm của lò ếch được sắp xếp từ phía sau lò đến cửa, còn các sản phẩm của lò dàn được sắp xếp từ mặt bích thứ hai đến mặt bích thứ mười. Ở lò bầu, bầu thứ nhất là nơi đốt cháy nhiên liệu. Sản phẩm được xếp trong bầu lò giống như lò đàn. Đặc biệt đối với lò hộp, sản phẩm được đóng trong các bao nung hình trụ không đậy nắp, xếp cao dần từ dưới lên trên, các khoảng trống xung quanh và giữa bao nung được lấp đầy bằng viên than.

Đốt lò

Quá trình nung của lò ếch, lò đàn và lò bầu là tương tự nhau, và những người thợ thủ công có thể làm chủ nhiệt độ của toàn bộ quá trình nung lò bằng kinh nghiệm của chính họ. Sau khi đốt lửa trong lò khoảng nửa ngày, người ta đốt một ngọn lửa nhỏ ở bầu ngoài để sấy khô thành lò và sản phẩm trong lò.

Sau đó, người ta tăng dần lửa của bầu thứ nhất cho đến khi ngọn lửa đỏ rực lan sang bầu thứ tư thì ngừng đổ thêm dầu vào các bầu này. Khi sản phẩm trong bích đậu gần chín, chủ ném 9-10 bó củi xuống hố trong vòng nửa giờ, rồi thu củi về.

Sau khi nung xong, đóng cửa lò và bịt lỗ lò, để lửa nguội dần. Quá trình làm nguội trong lò kéo dài 2 ngày 2 đêm, sau đó mở cửa lò thêm 1 ngày 1 đêm nữa mới vào lò.

Đối với lò đứng, việc cấp nhiệt trong lò trở nên đơn giản hơn rất nhiều, vì hoàn thành quá trình vào lò cũng đồng nghĩa với việc kết thúc cấp liệu. Tuy nhiên, do đặc điểm của lò nung, ngay cả những người thợ lò có kinh nghiệm cũng khó kiểm soát nhiệt, đây thực sự là vấn đề khó khăn nhất trong khâu kỹ thuật của làng Bát Trang.

Người ta dùng gạch chịu lửa để bịt kín cửa lò, sau đó dùng củi để xây lò. Lửa cháy vào than và bốc lên từ dưới lên. Khi than trong lò cháy hết cũng là lúc người thợ lò kết thúc công việc. Quá trình đốt lò từ lúc châm lửa đến khi dập tắt hoàn toàn ngọn lửa phải mất khoảng 3 ngày 3 đêm. Sau khi lò đã nguội, thành phẩm được đánh giá, phân loại và sửa chữa các khuyết tật nếu có thể trước khi được phân phối để sử dụng.

Nên mua sản phẩm gốm Bát Tràng ở đâu chất lương uy tín?

Gốm sứ Văn Lang là cửa hàng gốm sứ Bát Tràng uy tín. Được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, niềm đam mê với ngành đã giúp thế trẻ phát triển và làm việc trên từng sản phẩm. Dựa trên đặc điểm của làng nghề truyền thống, Gốm sứ Văn Lang được truyền dạy và giáo dục bằng kinh nghiệm của thế hệ người làng nghề đi trước.

Gốm sứ Văn Lang giới thiệu các sản phẩm gốm sứ Bát Tràng được làm nên bởi sự sáng tạo và khéo léo của các nghệ nhân Làng nghề Bát Tràng. Bằng sự tận tâm, chuyên nghiệp, bền bỉ và khát vọng vươn ra toàn cầu, các dòng sản phẩm gốm sứ Văn Lang đã được người tiêu dùng tin tưởng và lựa chọn.

Liên hệ với Gốm sứ Văn Lang để được tư vấn và hỗ trợ tốt nhất!

Thông tin liên hệ:

• Địa chỉ: Căn 05, Cụm làng nghề tập trung xã Bát Tràng, Gia Lâm, Hà Nội
• Hotline: 084 6611 777
• Email: gomsuvanlang@gmail.com
• Website: https://gomsuvanlang.vn
• Fanpage: https://www.facebook.com/gomsuvanlang.vn/

Trên đây là bài viết chia sẻ quy trình làm gốm sứ Bát Tràng chi tiết nhất để bạn đọc hiểu thêm về nghệ thuật làm gốm truyền thống này. Hy vọng bài viết đã cung cấp đến bạn những thông tin hữu ích nhất.